Trafik yasalarından hoşlanın ya da hoşlanmayın, insanları güvende tutmak ve araçların sorunsuz şekilde yollarına devam etmesine yardımcı olmak için varlar. Yasal yönleri olmamakla birlikte, yaya trafiği de kendi yazılı olmayan kurallarına sahiptir. Metroda rastgeldiğimiz yürüyen merdiven bunun önemli bir parçasını oluşturuyor. Bir araştırmaya göre yolcuların merdivenin iki yanında hareket etmeden beklemesi, bir gün içerisinde o yürüyen merdivenden en çok sayıda insanın geçmesini sağlıyor.
Yürüyen Merdivende Yürüyenler Geride Kalanları Yavaşlatıyor
Daha hızlı yürüyenlerin yolun içerisine doğru hareket ettiği ve daha yavaş yürüyenlerin ise yolun dışarısına çekildiği genel yaya kurallarına farkında olmadan uyarsınız. Türkiye'de bu, hızlı araçların sol şeritten geçtiği ve yavaş olanların ise sağ şeritte kaldığı caddelerin trafik kurallarına benzerdir.
Birini geçmeye yönelik bu yaklaşım, yaya trafiğinde şeritlerin oluşmasına yol açar. Kaldırımlar, yollar gibi boyanmadığından bu fonksiyonel şeritler yayaların daha rahat ve hızlı hareket etmesine yardımcı olur. İnsan sistemleri mühendislerinin çok iyi bildiği gibi, yaya şeridleri kabalık ortamlarda doğal bir şekilde oluşmaktadır.
Peki yürüyen merdivenlerdeki çift şerit yaya düzeni, hedefinize daha çabuk ulaşmanıza gerçekten yardımcı oluyor mu? Bir merdivende yürüme şeridi ve bekleme şeridi olmalı mı yoksa her iki şerit de sadece ayakta durmak için mi kullanılmalı? Bir çalışma yayaların %74.9'unun hareket etmek yerine yürüyen merdiven üzerinde durmayı seçtiğini gösteriyor. Buna göre merdivenin her iki şeridinde hareket etmeden durmak iki kat fazla yolcu taşınmasını sağlıyor.
Yürüyen Merdiven ile Nasıl İki Kat Fazla Yolcu Taşınır?
Tasarımcılar yollar, binalar ve koridorlar gibi alanları planlarken, her insan için "gerekli alanı" göz önünde bulundururlar. Gerekli alan, yapının nasıl kullanılacağına bağlı olarak değişir. "Tampon bölge" bir yayanın kendisini rahat hissetmesi için ne kadar alana ihtiyaç duyduğudur ve bu yapılan aktiviteye göre değişebilir. Ayakta duran birisinin ortalamada 1 metrekareden biraz fazla bir alana ihtiyacı varken, yürüyen bir yayanın 2,5 metre kareden daha fazla alana ihtiyacı olur. Bu, yürüyen merdivenin, hareketli yayaların iki katından daha fazla hareketsiz yaya barındırabileceği anlamına geliyor.
'Sadece Ayakta Durulur' Kuralı
Londra'da, metro istasyonundaki tıkanmış bir yürüyen merdivende "yalnızca ayakta durulur" politikasını hayata geçiren mühendisler, saatlik kapasitede %27'lik bir artış elde ettiler. Tıka basa dolu bir yürüyen merdivende hareket etmeye izin verilmedi ve bu sayede aynı süre zarfında daha fazla insanın istasyondan geçmesi sağlandı.
Bu yöntemin yaygınlık kazanacağı elbette tartışmalıdır. Taşımaya dair sosyal normlar ya da görgü kuralları, çoğunlukla hareket edenleri destekler. Örneğin, insanların soldan yürümelerine izin vermek, bazı kişilerin daha hızlı hareket etmesini sağlayabilir ancak yürüyen merdivenin kapasitesini azaltır; çünkü geride kalanların seyahat süresini uzatır ya da yavaşlatır. Yürüyen merdiven şeritlerinden birini yürümek için kullanmak, yürüyen yayanın çıkışa daha hızlı ulaşmasına yardımcı olurken, trafiğin geri kalanı o kişinin hızına bağlı kaldığından verimlilik düşer. Bu nedenle, genel sistemi iyileştirmek için dikkate alınması gereken şey sistem düzeyinde verimlilik oluyor.
Herkes Önündekini Örnek Alır
Mühendislere göre çok sayıda yolcunun olduğu bir alanda yayalar düşük yoğunluklu veya açık alanda olduğundan daha yavaş yürüme eğiliminde oluyor. Bu yavaş tempo hem alanın eksikliğinden hem de her yayanın daha fazla sayıda karar almak zorunda olmasından kaynaklanıyor — hızımı artırmalıyım? Yavaşlamalı mıyım? Bu kişiyi geçmeli miyim? Yoksa beklemeli miyim? Bu muazzam sayıda küçük karar, sonunda yayaların sadece etraflarındakiler gibi davranmaya karar vermesine neden oluyor.
Bu durum kelimenin tam anlamıyla yürümeyi zihinsel olarak daha az yorucu yapar. Bu nedenle insanlar bir yürüyen merdivene yaklaştığında genellikle önlerindeki kişinin yaptığı şeyi yaparlar. Eğer önlerindeki kişi yürürse, yürürler. Önlerindeki kişi duruyorsa, dururlar. Tek gereken birinin trendi başlatmasıdır.
Yürüyen Merdiven Çözümü
Çözüme göre herkes yürüyen merdivenin her iki tarafında durmalıdır. Mantıksız gibi görünebilir ancak bu küçük değişim herkesin hedefine daha hızlı ulaşmasına yardımcı olur, özellikle ortam İstanbul gibi yerlerde fazlasıyla kalabalık olduğunda.
