İnsani Gelişme Endeksi (kısaltılmış haliyle İGE), dünyadaki insani gelişimin bir özetidir. Bir ülkenin yaşam süresi, eğitim, okuryazarlık, kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla gibi faktörlerine dayanır. Raporda gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş gelişmişlik ülkeler belirlenir. İGE'nin sonuçları, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından görevlendirilen İnsani Gelişme Raporu'nda yayımlanmaktadır. Rapor, dünya gelişimini okuyan, İnsani Gelişme Raporu Ofisi üyeleri uzmanlar tarafından yazılmaktadır.
İnsani Gelişme Endeksi nedir?
UNDP'ye göre, insani gelişme "insanların potansiyellerini tam olarak geliştirebilecekleri, ihtiyaçları ve çıkarları doğrultusunda üretken ve yaratıcı yaşamlar sürdürebilecekleri bir çevre oluşturmaktır. İnsanlar ulusların gerçek servetidir. Bu nedenle gelişme, insanların değer verdikleri hayatlara yön veren seçimleri genişletmekle ilgilidir."
Arka planı
İnsani Gelişme Raporu'nun ilk konusu bir ülkenin kalkınması ve refahının temeli olan kişi başına düşen gerçek gelire odaklanmaktı. Ancak UNDP, kişi başına düşen gerçek gelir ile gösterilen ekonomik refahın, insani kalkınmanın ölçülmesinde tek faktör olmadığını, çünkü bu rakamların, bir ülkenin halkının bir bütün olarak daha iyi olduğu anlamına gelmediğini belirtti. Bu nedenle ilk İnsani Gelişme Raporu'nda İGE yani İnsanı Gelişme Endeksi kullanıldı. Endeks sağlık, yaşam süresi, eğitim, iş ve boş zaman gibi kavramları inceledi.
Nasıl hesaplanıyor?
İnsanı Gelişme Endeksi'nde ölçülen ikinci konu bir ülkenin genel bilgi düzeyidir. Bunun için ilköğretimdeki öğrencilerin üniversite düzeyine çıkma oranları ile yetişkinlerin okuryazarlık oranları birleştirilir.
İGE'deki üçüncü ve son konu, bir ülkenin yaşam standardıdır. Daha yüksek yaşam standartlarına sahip olanlar, daha düşük yaşam standartlarına sahip olanlardan daha üst sırada yer almaktadır. Bu konu, ABD doları bazında satın alma gücü paritesi açısından kişi başına gayri safi yurt içi hasıla ile ölçülmektedir.
İGE'de bu konuların her birini doğru bir şekilde hesaplamak için, çalışmalar sırasında toplanan ham verilerin her biri ayrı bir endekste ölçülür. Ham veriler daha sonra minimum ve maksimum değerlere sahip bir formüle yerleştirilir. Her ülke için İGE, yaşam süresi oranı, brüt kayıtlı öğrenci oranı ve gayri safi yurt içi hasılayı içeren üç oranın ortalaması biçiminde hesaplanır.
2020 İnsani Gelişme Raporu sıralaması ve Türkiye
- Norveç – 0.954
- İsviçre – 0.946
- İrlanda – 0.942
- Hong Kong – 0.939
- Almanya – 0.939
- Avustralya – 0.938
- İzlanda – 0.938
- İsveç – 0.937
- Singapur – 0.935
- Hollanda – 0.933
- Danimarka – 0.930
- Finlandiya – 0.925
- Kanada – 0.922
59. Türkiye – 0.806
"Çok Yüksek İnsani Gelişme" kategorisinde Bahreyn, İsrail, Estonya ve Polonya gibi yerler vardır. "Yüksek İnsani Gelişme" kaydeden ülkeler arasında Ermenistan, Ukrayna ve Azerbaycan yer alır. "Orta İnsani Gelişme" adlı bir kategori daha vardır. Bu kategori Ürdün, Honduras ve Güney Afrika'yı kapsar. Nihayet "Düşük İnsani Gelişme" olan ülkelere gelindiğinde Togo, Malawi ve Benin gibi yerler öne çıkıyor.
İnsani Gelişme Endeksi'ne dair eleştiriler
Bu eleştirilere rağmen, İGE bugün kullanılmaya devam ediyor ve önemlidir; çünkü hükümetlerin, şirketlerin ve uluslararası örgütlerin dikkatini, sağlık ve eğitim gibi kalkınmayla ilgili olan gelirden daha başka konulara çeker.
