John von Neumann: Elektronik Bilgisayarın Tasarımcısı

John von Neumann (1903-1957), oyun teorisi, kuantum mekaniği ve bilgisayar bilimi de dahil olmak üzere çok çeşitli alanlara önemli katkılarda bulunan Macar-Amerikalı bir matematikçi, fizikçi ve bilgisayar bilimcisiydi.

John von Neumann Budapeşte'de doğdu. Varlıklı ve kültürlü, bankacı bir Yahudi ailenin üç oğullarından en büyüğüydü. 10 yaşına kadar özel öğretmenden ders aldı, sonrasında Macaristan'ın başkentindeki Lutherci Lisede öğrenime başladı. Dikkat çekici yeteneği erken yaştan belliydi; neredeyse fotoğrafik bir hafızası vardı, aritmetik hesapları hızla zihinden yapma becerisine sahipti.

John von Neumann Kimdir?

18 yaşında Budapeşte Üniversitesi matematik bölümüne kaydoldu, ancak zamanının çoğunu Berlin'de Avrupalı bilimsel seçkinleri tanıyarak geçirdi. Sonrasında Budapeşte Üniversitesi'nde doktoraya başladı ama aynı zamanda meslek edinebileceği bir eğitim almasını isteyen babasının ısrarıyla Zürih'teki Eidgenössische Technische Hochschule'de (ETH) kimya mühendisliği eğitimi aldı. 1925 yılında ETH'den kimya mühendisliği lisans diploması ve 1926'da Budapeşte Üniversitesi'nden matematik doktorası aldı.

1926 yılında Almanya'daki Göttingen Üniversitesi'nden Rockefeller Bursu aldı. Bir sonraki yıl Berlin Üniversitesi'ne privatdozent (öğretim üyesi) atandı, üniversite tarihindeki en genç privatdozentti. 1920'lerdeki araştırmaları çok kapsamlıydı, matematiksel mantık, küme teorisi, işlemci teorisi ve kuantum mekaniği çalışıyordu. 1930'larda Princeton Üniversitesi'ne misafir profesör oldu, birkaç yıl boyunca zamanını Berlin ile Princeton arasında böldü. Ancak Avrupa'da bozulan siyasi durumdan ötürü Amerika Birleşik Devletleri'nde kalıcı bir mevki edinmek istiyordu.

Bu fırsat 1933 yılında Princeton'da yeni kurulan Institute for Advanced Study'ye (İleri Araştırmalar Enstitüsü) kurucu profesör atanması ile geldi (diğer kurucu profesör Albert Einstein'dı). 1937'de Amerikan vatandaşlığına geçti. Von Neumann enstitüde hem kurumsal hem de uygulamalı matematikte fevkalade sonuçlar elde etti, hem de oyun teorisini geliştirdi. Oskar Morganstern ile birlikte yazdığı 1944 tarihli Theory of Games and Economic Behaviour (Oyun Teorisi ve Ekonomik Davranış) adlı kitabı matematiksel ekonomide kilometre taşıydı.

Savaş Zamanı Hesaplamaları ve İlk Elektronik Bilgisayar

Manhattan Projesi'nin eski direktörü J. Robert Oppenheimer ve John von Neumann 1952 yılında IAS makinesinin önünde
Manhattan Projesi'nin eski direktörü J. Robert Oppenheimer ve von Neumann 1952 yılında IAS makinesinin önünde.

John von Neumann'ın hoş bir kişiliği vardı, çok sosyaldi ve parlak bir siyasi zekaya sahipti. Amerika Birleşik Devletleri Aralık 1941'de Pearl Harbor Saldırısı'nın ardından II. Dünya Savaşı'na girince hem uyumluluğu hem de karmaşık matematik problemleri kolayca çözen muhteşem zihinsel yetenekleri sayesinde kendisinden yoğun şekilde danışmanlık hizmeti talep edildi. 1943'te artık tüm dikkatini savaşla ilgili işlere, özellikle de sayısal hesaplama problemlerine yöneltmişti.

En önemlisi Las Alamos'daki Manhattan Projesi'ne danışman olmasıydı. Orada atom bombasının merkezinde bulunan nükleer maddeyi patlatmak için iç patlatma teknikleri üzerine danışmanlık yaptı. Bu işlem, karmaşık matematik denklem sistemlerinin sayısal çözümünü içeriyordu, dolayısıyla mevcut en gelişmiş hesap makinelerini bulmak için uğraştı.

John von Neumann, ABD ordusunun Maryland Aberdeen Proving Ground'daki (Aberdeen Test Parkuru) Balistik Araştırma Laboratuvarı'na da danışmanlık yapıyordu. Laboratuvarın temel görevlerinden biri balistik cetvellerinin üretilmesiydi ve de elektronik bilgisayar ENIAC'ın (Electronic Numerical Integrator and Computer) yapımı için yakınlardaki Pennsylvania Üniversitesi, Moore Elektrik Mühendisliği'ndeki bir projeye fon sağlanıyordu. Teknik ve tasarım sınırlamalarından dolayı, ENIAC, Neumann'ın atom bombası hesaplamalarına uygun çıkmadı ama Moore'daki grupla işbirliği yaparak ardıl bir makine olan EDVAC'ı (Electronic Discrete Variable Automatic Computer) tasarladılar.

John von Neumann Haziran 1945'te grubun bulgularını First Draft of a Report on the EDVAC adlı raporunda özetledi. Rapor neredeyse tüm takip eden bilgisayar gelişmelerinin temel aldığı "yönergeleri saklayan bilgisayar" diye bilinen şeyin mantıki tanımını vermişti. Yönergeleri saklayan bilgisayar ismi bir işlem sırasında hem program hem de sayıların aynı elektronik hafızada saklanmasından geliyordu. Bu da bilgisayarın güç ve esnekliğini büyük oranda artırdı; örneğin, bir program artık kendi komutlarını hafızadan çalıştırabiliyordu. Bu nedenle komutların plugboard, kağıt ya da delikli kartlardan okutulmasına ihtiyaç kalmamıştı.

John von Neumann ve Hidrojen Bombası

1946'da John von Neumann, Institute for Advanced Study'ye geri dönerek ilk pratik bilgisayarlardan birinin yapılışına liderlik etti. Genel amaçlı bilgisayarların ortaya çıkmasıyla kendisi sayısal hava tahmini ve daha felsefi olan sibernetik ve özdevinir (automata) konularıyla ilgilenmeye başladı. Aynı zamanda, Los Alamos'ta hidrojen bombasının gelişimi konusunda danışmanlık yapmaya devam etti.

1954 yılında Başkan Eisenhower kendisini Atomic Energy Commission'ın (Atom Enerji Komisyonu) başına geçirdi. Burada bilim ve askeri politika üzerinde savaş taraftarlığına meyleden bir etkisi oldu. 1955 yılında Neumann'da kemik kanseri olduğu teşhis edildi ve de sonunda bu hastalıktan öldü. Son önemli başarısı Yale Üniversitesi için Silliman Konferanslarını hazırlamasıydı, bunlar ölümünden sonra 1958'de The Computer and the Brain (Bilgisayar ve Beyin) adıyla yayımlandı. Von Neumann 1957 yılında 53 yaşında ölmüştü.

John von Neumann Sözleri

  • "Eğer insanlar matematiğin basit olduğuna inanmıyorsa, bunun nedeni sadece yaşamın ne kadar karmaşık olduğunun farkında olmamalarıdır."
  • "Genç adam, matematikte bir şeyi anlamazsınız. Sadece ona alışırsınız."
  • "İnsanların bencil ve hain olduklarından şikayet etmek, elektrik alan bükülmediği sürece manyetik alanın artmamasından şikayet etmek kadar aptalcadır. Her ikisi de doğanın kanunlarıdır."
  • "Neden bahsettiğini bile bilmiyorken kesin olmanın hiçbir anlamı yoktur."
  • "Rastgele rakamlar üretmenin aritmetik yöntemlerini düşünen herkes elbette günah halindedir."
  • "Teknolojiye karşı hayatta kalabilir miyiz?"

John von Neumann Hakkında Sık Sorulanlar

John von Neumann ne ile tanınırdı?

John von Neumann belki de en çok bilgisayarların ilk geliştirilmesindeki çalışmalarıyla tanınır: Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü'nde Elektronik Bilgisayar Projesi'nin yöneticisi olarak (1945-1955), o zamanlar türünün en hızlı bilgisayarı olan MANIAC'ı (matematiksel analizör, sayısal entegratör ve bilgisayar) geliştirmiştir. Matematiksel mantık, kuantum mekaniğinin temelleri, ekonomi ve oyun teorisi alanlarında da önemli katkılarda bulundu.

John von Neumann bir insan olarak nasıl biriydi?

John von Neumann sıcak bir kişiliğe sahip bir adam olarak hatırlanır: nazik, çekici ve neşeli, onu mükemmel bir arkadaş yapan ve ona bir bon vivant olarak ün kazandıran genellikle alaycı, bazen alaycı bir mizah anlayışı ile. Limeriklere ve eşek şakalarına düşkündü ve sık sık Princeton partileri düzenlerdi.

John von Neumann teorisi nedir?

John von Neumann'ın oyun teorisinin temel teoremi, geniş bir oyun kategorisinde, hiçbir oyuncunun tek taraflı olarak sapmaması gereken bir denge bulmanın her zaman mümkün olduğunu belirtir.

Von Neumann mimarisi nedir?

1944 yılında, Manhattan Projesi için çalışmaya devam ederken, von Neumann'ın ilgi alanı elektronik bilgisayarlara yönelmeye başladı. Bu alandaki önemli katkılarından biri, bilgisayarlar için veri depolama ve talimatların işlenmesi gibi hususlara dikkat eden mantıksal bir tasarım geliştirmesiydi. "Von Neumann mimarisi" olarak adlandırılan bu tasarım, çoğu bilgisayarın temel konsepti haline geldi.

Kaynaklar: