Norveç'in Tarihi, Ekonomisi, Eğitim Sistemi, Yönetim Biçimi ve Dili

Norveç'in çoğu bölgesinde nüfus tümüyle İskandinav genlerini gösterir. Ülkede yüzde 60 ila 70 arasında insan mavi gözlüdür.

Yazar Burcu Kara
norveç manzarası

İskandinav yarımadasının batı yarısında bulunan Norveç bir Kuzey Avrupa ülkesidir. Ülkenin sakinlerinin neredeyse yarısı başkent Oslo'nun bulunduğu bölgede, çok güneyde yaşıyor. Norveç'in yaklaşık üçte ikisi dağlık ve kıyı şeridinde buzul fiyortları ile çevrili 50.000 adası var. Öyleyse Norveç hakkında daha fazlasını öğrenelim.

Norveç Hakkında Bilgiler

  • Resmi adı: Norge, Noreg
  • Başkenti: Oslo
  • Nüfusu: 5,32 milyon (2019)
  • Resmi dili: Norveççe
  • Para birimi: Norveç Kronu (NOK)
  • Yönetim şekli: Anayasal monarşi
  • Yüz ölçümü: 370.860 kilometrekare
  • En yüksek noktası: Galdhøpiggen Dağı (2469 metre)
  • En büyük nehri: Glåma (598 km)
  • Yaşam süresi: 81.6 yıl
norveç bayrağı
1821'de seçilen bayrağın Fransız Devrimi'nden doğduğu söylenir. Beyaz şerit (İskandinav Haçı) Danimarka, mavi şerit ise İsveç bayrağından alınmadır.

Norveç'in Tarihi

Danimarkalılar ve İsveçliler gibi Norveçliler de Cermen (Tötonik) kökenlidir. Vikingler olarak da bilinen kuzeyliler (Norsemen) 8. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar kuzeybatı Avrupa kıyılarını perişan ettiler. Vikingler kabile şefleri tarafından yönetildi. II. Olaf Haraldsson 1015'te Norveç'in ilk kralı oldu ve Norveçlileri Hristiyan yapmaya başladı. 1442'den 1814'e kadar Norveç'e Danimarka kralları hükmetti. Ülke bu tarihte İsveç ile birleşti. Bir miktar özgürlüğe ve kendi anayasasına sahip olmasına rağmen birliktelik kısa sürdü. 1905'te Norveç parlamentosu barışçıl bir yolla İsveç'ten ayrıldığını duyurdu ve Danimarka prensini Norveç tahtına davet etti – Kral VII. Haakon (Türkçe'de Hakan, hükümdar).

Hint-Avrupa halkları Norveç kıyılarına antik çağlarda yerleşti ve yaklaşık 6.000 yıl önce, şu anki başkent Oslo'nun yakınlarında kalıcı bir yerleşim kurdu. Sert iklim ve zorlu araziler nedeniyle iç kesimlere daha seyrek yerleşilmiş ve bugün bile ülke nüfusu Bergen ve Trondheim gibi kıyı kentlerinde yoğunlaşmıştır. Balıkçılık ve çiftçiliğe bağlı yaşayan ilk Norveçliler Viking döneminde zirveye ulaşacak bir denizcilik geleneği geliştirmişlerdi. İskandinav savaşçıları düzenli olarak Britanya Adaları'na, Batı Avrupa kıyılarına ve hatta Rusya'nın içlerine baskın düzenliyor, İzlanda ve Grönland'da koloniler kuruyordu.

Bin yıldan daha uzun bir süre önce Kuzey Amerika kıyılarını (Leif Ericson'un Vinland dediği) keşfettiler. Leif Ericson ve babası Kızıl Erik (Erik Thorvaldsson) gibi keşifçiler tarafından başlatılan bu keşif geleneği, Fridtjof Nansen, Roald Amundsen ve Thor Heyerdahl gibi adamlar tarafından modern zamanlarda devam ettirildi. Geç Orta Çağ'da veba ve ekonomik bozulma ile zayıflayan ve komşu Danimarka ve İsveç'in egemenliği altına giren Norveçliler, balık ve kereste ticaretine döndüler. 1905'te bağımsızlığını kazanan modern Norveç dünyanın deniz taşımacılığını üstlenen şirketleriyle öne çıktı; özel gemi yapımında dünya lideri oldu. 1970'lerde denizaşırı petrol ve doğal gaz aramaları ana denizcilik endüstrisi haline geldi. Norveç 1990'larda dünyanın önde gelen petrol ihracatçılarından biri oldu.

İngilizce "kuzey yolu" anlamına gelen Norway'in Avrupa kıtasının kuzey eteklerinde bulunuyor olması diğer kültürlerin etkisinde kalmayarak homojen yapısını korumasını sağladı. 20. yüzyıl sonlarında çoğunluğu güneydoğu Avrupa ve Güney Asya'dan gelen küçük göçmenlerin Oslo bölgesine yerleşmesi dışında ülke sakinlerinin ezici çoğunluğu etnik olarak İskandinav'dır. Özellikle ülkenin kuzeyindeki engebeli Finnmark platosunda kökenleri belirsiz bir Ural halkı olan Samiler (Lapps veya Laplanders de denir) yaşıyor. Norveç'te yaşam süresi oranları dünyanın en yüksekleri arasındadır. Hidroelektrik kaynakları ve petrol ihracatı Norveç'in 20. yüzyılda hızla büyümesini ve en dünyanın en yüksek yaşam standartlarından birine sahip olmasını sağladı.

Norveç'in sade doğal güzelliği dünyanın her yerinden ziyaretçi çeker. Ülke aynı zamanda besteci Edvard Grieg, ressam Edvard Munch, romancı Knut Hamsun ve Sigrid Undset ve oyun yazarı Henrik Ibsen gibi birçok önemli sanatçı da üretti.

Norveç'in Coğrafyası

Norveç dünya haritası
Norveç dünya haritası

Kuzeyde Barents Denizi, batıda Norveç Denizi ile Kuzey Denizi ve güneyde Skagerrak (Skager Boğazı) ile Norveç yalnızca doğuda kara sınırına sahiptir. Ülke İsveç, Finlandiya ve Rusya ile komşu. Norveç kuzey Avrupa'nın Baltık Kalkanı'nın (Fennoscandian) bir kısmını işgal eder. Çoğunlukla granit ve diğer ısı ve basınçla şekillendirilmiş malzemelerden oluşan bu aşırı sert ana kayanın yaşı 1-2 milyar yıl arasında değişiyor.

Norveç'in İklimi

Alaska ile neredeyse aynı enlemde olmasına rağmen Norveç daha ılıman bir iklime sahip. Bunu çevresindeki denizlere saniyede dört ila beş milyon ton tropik su taşıyan Norveç Akımı'na (Körfez Akıntısı'nın kuzeydoğu uzantısı) borçlu.

Batı kıyısındaki ortalama yıllık sıcaklık enlem ortalamasının 7°C üzerindedir. Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyindeki Lofoten Adaları'nda ocak ayı ortalaması enlem değerlerinin 24°C üstündedir ve bu da dünyadaki en büyük sıcaklık anomalilerinden biridir. Norveç iklimindeki bu değişikliklerin nedenlerinden biri bolca fırtına getiren Kuzey Atlantik hortumları oluyor.

norveç evleri

Norveç'te Bitki ve Hayvan Hayatı

Norveç yaklaşık 2.000 bitki türüne sahip ancak yalnızca birkaçı, özellikle dağ bitkileri, bölgeye özgü. Kalın ladin ve çam ormanları doğu Norveç'te deniz seviyesinden 850 metre yüksekliğe ulaşır ve özellikle Trondheim bölgesinde 2300 metre yüksekliğe çıkarak geniş buzul vadilerini kaplarlar.

Ren geyiği, kurtlar, porsuklar ve diğer Kuzey Kutup hayvanları genelde yalnızca güneydeki dağlık alanlarda yaşar. Elk, büyük iğne yapraklı ormanlarda yaygındır ve kırmızı geyikler batı kıyısında çoktur. Sadece 150 yıl önce Norveç'te bolca büyük yırtıcı hayvan vardı ancak şu anda ayı, kurt ve vaşak çoğunlukla kuzeyde olmak üzere sadece birkaç bölgede yaşıyor.

Norveç'in Etnik Yapısı

Norveç'in çoğu bölgesinde nüfus tümüyle İskandinav genlerini gösterir. Ülkede yüzde 60 ila 70 arasında insan mavi gözlüdür. Güney Avrupa'dan gelen insan akımı kendini güneybatı Norveç'te güçlü şekilde göstermekte. Ülkedeki 30.000 ile 40.000 Sami'nin onda dokuzu Kuzey Norveç'te yaşıyor. Sadece küçük bir kısmı hala Finnmark Platosu'nda geyik sürüleri otlatır. Samilerin en az 10.000 yıl önce bölgeye Orta Asya'dan geldiğine inanılıyor. Eskiden daha yaygın etnik ayrımcılığa maruz kalan Samiler artık yasal olarak ayrı bir kültür olarak tanınmakta ve Sami Parlamentosu aracılığıyla bir miktar özerklik kazanmıştır.

21. yüzyılın ilk on yılında Afrika ve Orta Doğu'dan gelen çok sayıda göçmen Norveç'in büyük ölçüde homojen olan nüfusunu etnik açıdan farklı bir gruba dönüştürmeye başladı.

Norveç'in Dili

Norveç dili, Cermen dil grubunun Kuzey Cermen şubesine aittir. Norveç alfabesinin Latin afabesinden üç fazla harfi bulunuyor: æ, ø, ve å. Sırasıyla e, ö ve o olarak okunur. Modern Norveççe birçok lehçeye sahip ancak diğer İskandinav ülkelerinden İsveççe ve Danimarkaca dillerini konuşanlar birbiriyle anlaşabiliyorlar. 1850 yılına kadar yalnızca Riksmål veya "Resmi Dil" olarak adlandırılan tek bir yazılı dil vardı. Bu dil ülkenin Danimarka ile olan 434 yıllık birliği sırasında doğmuştu.

Kırsal lehçelerden Landsmål veya "Taşra Dili" o dönemlerde oluştu. Dilin revize edildiği sonraki dönemlerde Bokmål ("Kitap Dili") ve Nynorsk (Yeni Norveççe) hazırlandı. Bunlar yazı biçimleridir. Okulların dörtte beşinde Bokmål yerel ana dil olarak öğretilir ve ticaret ile iletişimin başlıca dilidir. Günlük konuşmada Bokmål, Oslo ve doğu Norveç ovalarının çevresindeki bölgede baskındır, Nynorsk ise dağlık iç kesimlerde ve batı kıyılarında yaygın olarak konuşuluyor.

Çoğunlukla kuzey Norveç'te dağınık halde yaşayan 15.000'den fazla Norveçli ana dil olarak Kuzey Sami'yi konuşuyor. Ural dili olan Sami, bir dizi belediyenin de resmi dilidir.

Neredeyse tüm eğitimli Norveçliler ikinci bir dil olarak İngilizce konuşur. O kadar yaygındır ki bazı insanlar özellikle ticaret ve sanayide Norveççe'nin yerini alabileceğinden endişe ediyor.

Norveç'in Dini

Tüm Norveçlilerin beşte dördü hükümet destekli Evanjelik Luteryan ulusal kilisesi olan Norveç Kilisesi'ne üyeler. Bu kuruluş dışında kalan diğer büyük gruplar Roma Katolikleri, Lutheran Serbest Kilisesi üyeleri, Yehova Şahitleri, Metodistler, Baptistler ve Pentikostallar olarak sıralanır. Asya göçünün bir sonucu olarak ayrıca küçük miktarda Müslüman ve Budist gruplar da var.

Norveç'in Ekonomisi

Norveç ekonomisi büyük ölçüde petrol endüstrisine bağlı. Norveç'in emtia ithalatının yaklaşık dörtte birini gıda ve tüketim malları (motorlu taşıtlar dahil) oluşturuyor; geri kalanlar ham maddeler, yakıtlar ve sermaye mallarından oluşmakta. Ülke yüksek bir yaşam standardına sahip. Küçük şirketler genellikle ailelere aitler ve daha büyükler anonim yapıdalar. Sadece birkaç büyük şirket devlete ait; en önemlilerinden Statoil petrol endüstrisini yönetiyor. Ayrıca demiryolları ve posta servisi de devletin. Devlet ayrıca hidroelektrik ve elektrik santrallerinde büyük mülkiyetlere sahip.

Norveç'in Yönetim Biçimi

Norveç anayasal veraset monarşisidir. Hükümet başbakan ve Statsråd (Danıştay)'ı içerir ve ülkenin yasama organı olan Storting (Yüce Meclis)'in onayıyla hükümdar tarafından nominal olarak seçilir. Norveç'in 434 yıl sonra Danimarka'dan ayrılmasıyla hazırlanan 1814 anayasası, İngiliz siyasi geleneklerinden, ABD Anayasası'ndan ve Fransız Devrimi fikirlerinden etkilenmiştir.

Norveç'in Eğitim Sistemi

Norveç'te 6 yaşından 16 yaşına kadar 10 yıl zorunlu eğitim sunuluyor. Alınması zorunlu dersler arasında Norveççe, din, matematik, müzik, beden eğitimi, bilim ve İngilizce var. Sanat ve diğer yabancı dillerdeki seçmeli derslerin yanı sıra ofis becerileri, tarım ve denizcilik gibi alanlarda mesleki eğitim de veriliyor. Üç yıllık lise eğitiminin ardından öğrenciler üniversite sınava girer.

Birçok öğrenci meslek okullarına ve birkaç bin öğrenci de halk liselerine gitmektedir (genellikle kırsal alanlardan yatılı gelen 17 yaşındaki öğrenciler için tasarlanmış bir yıllık kurslar). Her küçük nüfuslu ülkede olduğu gibi Norveç'te de bilim ve araştırma sınırlıdır.

Norveç Hakkında Sık Sorulanlar

Norveç'in başkenti neresidir?

Norveç'in başkenti Oslo'dur.

Hangi ülkeler İskandinavya'nın bir parçasıdır?

Norveç, İsveç ve Danimarka genellikle İskandinavya'nın bir parçası olarak kabul edilir.

Lofoten Adaları nerededir?

Lofoten Adaları, kuzey Norveç kıyılarında yer alan, çarpıcı doğal manzaraları ve pitoresk balıkçı köyleriyle bilinen bir grup adadır.

Svalbard nerededir?

Svalbard, Arktik Okyanusu'nda, Norveç anakarası ile Kuzey Kutbu'nun yaklaşık ortasında yer alan bir takımadadır. Norveç'in bir parçasıdır, ancak kendi yönetimi ve vergi sistemi ile "askerden arındırılmış bölge" olarak benzersiz bir statüye sahiptir.

Kuzey Kutbu nedir?

Kuzey Kutbu, dünyanın en kuzeyinde yer alan, Arktik Okyanusu ile kuzey Kanada, Rusya, Norveç ve diğer ülkelerin bazı kısımlarını kapsayan bir bölgedir.

Kirkenes nerede yer almaktadır?

Kirkenes, Norveç'in uzak kuzeydoğusunda, Rusya sınırına yakın bir kasabadır.

Tromso ne ile tanınır?

Tromso, Kuzey Işıkları ve kuzey Norveç'in çarpıcı fiyortları da dahil olmak üzere güzel doğal çevresi ile bilinir.

Trondheim ne ile tanınır?

Trondheim zengin tarihi, canlı sanat ortamı ve yakındaki dağlar ve fiyortlar da dahil olmak üzere güzel doğal çevresi ile bilinir.

Stavanger ne ile tanınır?

Stavanger, güzel eski kenti, canlı kültürel ortamı ve Norveç'in güney kıyılarının çarpıcı doğal manzaralarına yakınlığı ile bilinir.

Fiyortlar nedir?

Fiyortlar, tipik olarak buzul erozyonu ile oluşan, yüksek kayalıklar arasındaki dar, derin deniz girişleridir.

Bergen bölgesi ne ile tanınır?

Bergen pitoresk sahili, renkli ahşap evleri ve batı Norveç'in fiyortlarına açılan bir kapı olmasıyla bilinir.

"Nordik" terimi neyi ifade eder?

"Nordik" terimi genellikle kuzey Avrupa ülkeleri olan Norveç, İsveç, Danimarka, Finlandiya ve İzlanda'nın insanlarını, kültürlerini ve dillerini ifade eder.