Tüysüz köstebek faresi aslında ne köstebek ne de faredir. Doğu Afrika çöllerinin zorlu ortamı, en tuhaf kemirgenlerden biri olan tüysüz köstebek faresine ev sahipliği yapıyor. Bu canlılar muhtemelen hiçbir bir güzellik yarışmasını kazanamayacak ancak yine de büyüleyiciler.
Evet, pembe renkli kırışık bir cilde sahip bu garip küçük hayvanlar tıpkı köstebekler gibi toprağı kazar ve yeraltında yaşar. Ve yine fareler gibi ince kuyrukları vardır. Ancak tüysüz köstebek fareleri köstebek ve farelerden ziyade kirpiler, çinçilla ve gine domuzlarıyla yakın akraba olan canlılardır. Tüyü olmayan tek köstebek faresi türüdür.
Tüysüz Köstebek Faresinin Özellikleri
- Bilimsel adı: Heterocephalus glaber
- Habitat: Afrika
- Boyut: 8 – 10 cm
- Ağırlık: 30 – 50 gr
- Ömrü: 30 yıl
- Kuyruk uzunluğu: 8 cm
- Korunma durumu: Tehlike altında değil
- İlginç bilgi: Dişleriyle betonda tünel açtıkları görülmüştür
Peki neden tüysüzler? Gün boyunca oldukça sıcak olan Doğu Afrika'nın çöllerine özgü bu hayvanlar sürekli yeraltında yaşıyor. Geceleri hava soğuduğunda ise bu küçük memeliler bir araya gelerek yığınlar oluşturuyor ve sıcak kalmak için birbirlerinin vücut ısısını kullanıyorlar. Hayatlarını yeraltında geçirdiklerinden güneşten korunmak için tüylere ihtiyaçları yok. Görmesi zor ancak tüysüz köstebek faresinin vücutlarında, etraflarında ne olduğunu hissetmelerine yardımcı olan bıyık benzeri yaklaşık 100 ince kıl vardır. Parmak uçları arasındaki kıllar, tünel açma sırasında toprağı arkalarına atmalarına yardımcı olur.
Çoğu köstebek faresi türü kendi başına yaşar. Fakat tüysüz köstebek faresi ve de Damaraland köstebek faresi karıncalar ve arılar gibi gerçek sosyal yaşama (eusocial) sahip tek memeli türleridir. Uzun nesiller boyu aynı kolonide yaşarlar ve sadece kolonideki belirli bireyler üremeden sorumludur. Bilim adamları tüysüz köstebeklerin bu davranışlarının çölde yeraltında yaşamanın zorluklarından kaynaklandığına inanıyor.
Tek bir tüysüz köstebek faresi kolonisinin oluşturduğu yeraltı tünel sistemi 6 futbol sahası büyüklüğünde olabilir ve içerisinde 20 ila 300 kişi bulunabilir. Dışarıdaki hava çok daha soğuk veya sıcak olduğunda bile tünel her zaman 30 santigrat derece ısıda kalır. Koloninin sağlıklı ve güvende kalması için tünel sistemi boyunca farklı farklı noktalara odalar yapılır.
Her odanın evinizdeki odalar gibi belirli bir amacı var. Kraliçenin (baskın dişinin) yavrularla kaldığı yuvalama odası ile yiyecek toplamak ve depolamak için kullanılan beslenme odaları (köstebek kileri) bunlar arasında. Hatta üyelerin tuvalete gittiği bir tuvalet odası bile var.
Çoğu insan tüysüz köstebek faresinin kör olduğunu düşünüyor. Minik gözlerini yeraltında pek kullanmıyorlar ancak yine de görme yetisine sahipler. Bununla birlikte köstebek faresi görme duyusundan ziyade işitme, koku alma ve dokunma duyularına güveniyor. Araştırmacılar onları hem aydınlık hem de karanlık ortamlarda incelediler ve hareketlerinin değişmediğini gördüler. Bu canlılara çıplak kör fare adı da veriliyor.
Tüysüz Köstebek Faresi Habitatı
Tüysüz köstebekler veya çıplak kör fareler yeraltında büyük bitki köklerinin ve yumruların bulunduğu yerlerde yaşar. Bu sert kökleri yemek epey güçlü ve keskin dişler gerektiriyor. Tüysüz köstebek faresinin ön dişleri bu yiyecekleri ararken toprağı kazmasına yardımcı olur. Bitki köklerinden yeterince nem aldığından su için kazmasına gerek kalmaz. Tüm kemirgenler gibi tüysüz köstebek faresinin dişleri durmadan büyüyor. Ancak sert şeyleri kemirerek dişlerinin fazla uzun olmasını önlüyorlar. Tüysüz köstebek fareleri ön dişlerini bağımsız olarak hareket ettirebilir, birbirinden ayırıp bir çift çubuk gibi bir araya getirebilirler.
Tüysüz Köstebek Farelerinde Beslenme
Tüysüz köstebek fareleri kendi dışkılarını yer. Ancak bunu yapmak için çok iyi bir nedenleri var. Yedikleri kök ve yumruların sindirimi çok zordur ve bu yüzden bağırsakları sindirime yardımcı olmak için mikroskobik organizmalarla doludur. Besinlerin içeriğinden daha fazla yararlanmak için tüysüz köstebek fareleri dışkılarını yemek zorundadır.
Tek seferde iki öğün almak gibidir. Ayrıca dışkıları içinde yuvarlanırlar. Tüysüz köstebek faresi karanlıkta yaşadığı için gözleri pek işe yaramaz. Koloniye izinsiz girişleri önlemek için hepsi tuvalet odasına gider ve yuvarlanır. Bu şekilde kolonideki herkes aynı kokuda olur. Tüysüz köstebek faresi yaban mersini, havuç, mısır ve yeşil yapraklı meyveler yiyebiliyor. En sevdikleri yiyecek muz.
Tüysüz Köstebek Farelerinde Üreme
Tüysüz köstebek faresi kolonisinde her üye kendine özgü bir göreve sahip ve üyeler kraliçe tarafından yönetiliyor. Sadece küçük bir grup erkeğin kraliçe ile çiftleşmesine izin var. Kolonideki diğer tüysüz köstebek fareleri asker veya işçi olarak hizmet etmekte. İşçi olarak görevlendirilen köstebek fareleri yiyecek için iz sürüp, tüneller kazar ve kraliçeye yavrularına bakmak üzere yardım eder.
Koloninin kraliçesi diğer çıplak kör farelerden daha büyük ve uzundur. İşi üremek, yavrulara sahip olmak ve kolonideki baskın köstebek faresi olarak konumunu korumaktır. Fakat doğrudan kraliçe pozisyonunda doğmazlar: Bu statüyü kazanmak zorundalar. Dişiler kraliçe olma hakkı için ölümüne savaşabilir. Kraliçe olan köstebek faresi omurları arasındaki boşluğu artırarak kendini yavrulamaya hazır hale getirir.
Kraliçe olarak konumu asla kalıcı değildir ve pozisyonunu korumak istiyorsa diğer dişilerle savaşmaya devam etmesi gerekir. Kraliçe sık sık tünelleri ve odaları denetler ve diğer köstebek farelerini ısırıp kemirerek onlara patron olduğunu hatırlatır ve kolonisini kontrol altında tutmaya çalışır.
Bir yılan veya başka bir avcı bir tünele girerse, işçiler askerleri uyarmak için alarm çağrısı yapar. Küçük bir ordu birimi gibi hareket eden askerler koloniyi büyük keskin dişleriyle savunmak için öne çıkar. Askerlerin birçoğu yolu tıkamak için kendini üst üste yığabilir.
Bu sosyal yapıda yiyecek paylaşımı da bulunuyor. Tüysüz köstebek faresinin davranışını inceleyen bilim insanları, yeterince emzirildiğini düşünen yavruların sıralarını kardeşlerine verdiğini gördü. Yemek izcisi lezzetli bir kök veya yumru bulursa keskin dişleriyle bir parçasını alır ve parçayı başının üstünde heyecanla sallayarak hızla gruba döner. Diğer işçiler yiyeceğin kokusunu alır ve böylece gıda kaynağını bulur. İşçiler yiyeceği parça parça yemek odasına getirirler.
Kraliçe bunların hiçbirin yapmaz ve zamanını yalnızca üreme ve yavruların bakımına adar. Tüysüz köstebek faresi kraliçesi aynı anda 27 yavruya sahip olduğundan gerekli bir durumdur. Yılda yılda dört veya beş kez doğum yapabilirler. Her yavru doğduktan sonra bir işçi tarafından temizlenir ve emzirme odasına taşınır. Kraliçe yavrularını emzirmek için odaya gelir. Birkaç hafta içinde yavrular tünelleri keşfetmeye başlar ve birkaç ay içinde işgücünün parçası olarak yerlerini alırlar. Bir yaşında tam büyürler.
Korunma Durumu
Tüysüz köstebek faresinin soyları risk altında değil. Zira insan gelişiminin az olduğu bölgelerde yaşıyorlar, bu yüzden nispeten rahatsız edilmiyorlar. Kenya'nın milli park sisteminde yaşayan bir popülasyon özel olarak korunma altında.
Diğer Bilgiler
- Çıplak kör farenin kas kütlesinin yaklaşık yüzde 25'i çenesindedir.
- Oksijensiz ortamda hareket etmeyi bırakacak kadar akıllı olan tek memelidir.
- Hakim dişi ya da kraliçe onlarca yavruyu beslemek için 12 memeye sahiptir.
- Tüysüz köstebek fareleri 30 yıl ile en uzun ömürlü kemirgendir.
- Bazı insanlar gibi, tüysüz köstebek fareleri de uyku sırasında dişlerini gıcırdatır.
- Tüysüz köstebek fareleri 18 farklı ses çıkarabilir ve kemirgenler arasında bu sayı en yükseğidir.
- Bu çıplak kör fareler kazdıkları labirent tünellerde hem ileri hem geri koşabilirler.
- Bu kemirgenlerin betonu çiğnediği görülmüştür.
