Bilinen en büyük yıldızları sıralayalım. Yıldızlar muazzam büyüklükte yanan plazma toplarıdır. Yine de Güneş Sistemi'mizdeki Güneş'in yanında gökyüzünde küçük ışık noktaları gibi görünürler. Teknik olarak bir sarı cüce olan Güneş evrendeki ne en büyük ne de en küçük yıldızdır. Sistemimizdeki gezegenlerin toplamından çok daha büyük olsa da, diğer daha büyük yıldızlara kıyasla orta büyüklükte bile sayılmaz. Bazı yıldızlar daha doğarken büyüklerdi ve bazıları ise yaşlandıkça genişledikleri için büyük görünürler.
Yıldızın büyüklüğünü ölçmek
Bir yıldızın büyüklüğünü bulmak basit bir işlem değil. Gezegenlerin aksine, yıldızların belirgin yüzeyleri olmadığından "kenarlarını" tespit etmek güç. Genel olarak gökbilimciler bir yıldıza bakar ve açısal boyutunu ölçer. Bu da ark dakika ya da ark saniye cinsinden genişliği oluyor. Bu ölçüm astronomlara yıldızın büyüklüğü hakkında yalnızca genel bir fikir verir. Zira dikkate alınması gereken başka faktörler de var.
Örneğin, bazı yıldızlar değişkendir, yani parlaklıkları değiştikçe düzenli olarak büyüyüp küçülür. Gökbilimciler V838 Monocerotis yıldızının büyüklüğünü hesaplarken bu yüzden yıldıza tekrar tekrar bakmak zorunda kaldılar. Hemen her astronomik ölçümde olduğu gibi ekipman hatası ve gözlemlerdeki mesafeden kaynaklı doğal yanlışlık payı da var.
Aşağıda evrenin bilinen en büyük yıldızları yer alıyor. Evrende 100 milyarlarca galaksi ve her galakside 100 milyarlarca yıldız olduğu düşünülürse, bunlardan çok daha büyük yıldızların keşfedilmeyi beklediği ortada.
Aşağıda hem en büyük yıldızları hem de onların Güneş'e kıyasla büyüklüklerini sıraladık. Hemen belirtelim, Güneş'in çapı yaklaşık 1 milyon 400 bin kilometredir. Bu nedenle içine 1 milyon 300 bin Dünya sığdırmak mümkündür.
En büyük yıldız: UY Scuti
Güneş gökyüzündeki en büyük yıldız gibi görünebilir ama bunun aslında nedeni bize en yakın yıldız olması. Yıldız ölçeğinde Güneş aslında ortalama boyutta yani bilinen yıldızların yaklaşık yarısından daha büyük ve yarısından daha küçük. Evrendeki bilinen en büyük yıldız, çapı Güneş'ten 1.700 kat büyük olan hiper dev UY Scuti'dir. Çapı 2.4 milyar ve çevresi ise 7.5 milyar km'dir.
- Bir yolcu uçağının UY Scuti'nin çevresini dolanması 950 yıl sürerdi.
- Işık hızıyla hareket eden bir taşıt başladığı noktaya 7 saatte gelirdi.
- UY Scuti'nin içine yaklaşık 4.9 milyar Güneş sığabilir.
Bonn Gözlemevi'ndeki Alman gökbilimciler UY Scuti'yi ilk olarak 1860 yılında tespit etti ve "BD -12 5055" olarak adlandırdı. İkinci gözlemlerinde gökbilimciler 740 günlük sürede UY Scuti'nin parlaklığının değiştiğini fark ettiler ve bu nedenle yıldızı değişken yıldız olarak sınıflandırdılar. Yıldız bizden yaklaşık 9.500 ışık yılı uzaklıkta ve Samanyolu'nun merkezine yakın bir yerde (1 ışık yılı = 9,46 trilyon km).
Scutum (Kalkan) takımyıldızında yer alan UY Scuti hiper dev olarak sınıflandırılıyor. Ondan aşağıda süper dev ve dev var. Hiper devler çok parlak nadir yıldızlardır. Hızlı yıldız rüzgarları kütlelerinin çoğunu kaybetmelerine neden olur.
UY Scuti bugün Güneş'in yerine konulsaydı fotosferi Jüpiter'in yörüngesinin ötesine geçerdi. Bununla beraber UY Scuti'den yayılan nebula gazı daha da uzağa giderek Plüton'un (en uzak gezegen) yörüngesini aşar ve Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin (AU) 400 katına ulaşırdı (Plüton'un yörüngesi en uzak noktada 50 AU).
Birçok büyük yıldız gibi UY Scuti de durağan değil. Yıldızın parlaklığı ve çapı Güneş'in 192 katı oranında artıp azalıyor. UY Scuti'nin en küçük boyutunu aşan 30 kadar bilinen yıldız var. Yani UY Scuti aslında sonsuza dek en büyük yıldız olarak kalmayacak.
VY Canis Majoris
Bu kırmızı hiper dev yıldız galaksimizin bilinen en büyük ikinci yıldızı. Güneş'in çapından 1.800 ila 2.100 kat daha büyük olduğu düşünülüyor. Bu büyüklükte bir yıldız Güneş Sistemi'ne yerleştirilse uzayda neredeyse Satürn'ün yörüngesine kadar bir alanı kaplardı. VY Canis Majoris, Canis Majoris takımyıldızı yönünde Dünya'dan yaklaşık 3.900 ışık yılı uzaklıkta yer alıyor. Canis Major takımyıldızında görülen birkaç değişken yıldızdan biri.
V838 Monocerotis
Monoceros (Tekboynuz) takımyıldızı yönünde bulunan bu kırmızı renkli değişken yıldız Dünya'dan yaklaşık 20.000 ışık yılı uzaklıktadır. Mu Cephei ya da VV Cephei A'dan daha büyük olduğu düşünülüyor. Ancak gerek Güneş'e olan uzaklığı gerekse boyutunun değişken olması nedeniyle henüz gerçek boyutu belirlenemedi. 2009'daki son patlamasından sonra boyutu küçüldü. Bu nedenle genellikle 380 ila 1.970 Güneş çapı arasında bir değer verilir. Hubble Uzay Teleskobu V838 Monocerotis'ten yer yer toz örtüsü yayıldığını görüntüledi.
Mu Cephei
Kral takımyıldızındaki bu kırmızı süper dev Güneş'in çapından yaklaşık 1.650 kat daha büyük. Güneş'ten 38.000 kat daha yüksek parlaklığı ile Samanyolu'ndaki en parlak yıldızlar arasında. 1783'te kendisini yoğun kırmızımsı rengi sayesinde gözlemleyen Sir William Herschel onuruna "Herschel'in Garnet Yıldızı" takma adı verildi. Ayrıca Arapça Erakis adıyla da biliniyor.
RW Cephei
En büyük yıldızlar arasında olan RW Cephei, kuzey yarımküreden görülebilen Cepheus takımyıldızına ait bir yıldız. Bu yıldız komşularına kıyasla o kadar da büyük değil. Ancak galaksimizde veya yakınımızda ona rakip olabilecek bilinen az sayıda cisim var. Bu kırmızı süper devin büyüklüğü 1.600 Güneş çapına denk. Güneş Sistemi'nin merkezinde olsaydı dış atmosferi Jüpiter'in yörüngesinin ötesine uzanırdı.
WOH G64
Dorado (Kılıçbalığı) takımyıldızında (güney yarımküreden görülür) bulunan bu kırmızı hiper dev, Güneş'in çapının yaklaşık 1.540 katı. Dünya'dan 170.000 ışık yılı uzaklıkta yer almasıyla bize yakın bir galaksi olan Büyük Macellan Bulutu'nda yani Samanyolu'nun dışında yer alıyor.
En büyük yıldızlardan biri olan WOH G64'ün etrafını çevreleyen kalın bir gaz ve toz diski var. Bu da yıldızın ölmeye doğru yol aldığını göstermekte. Bu yıldız bir zamanlar Güneş'ten 25 kat daha ağırdı ancak süpernova patlaması yapmaya yaklaştıkça kütlesini kaybetti. Gökbilimciler üç ila dokuz Güneş Sistemi'ne bedel miktarda malzeme kaybettiğini tahmin ediyor.
V354 Cephei
WOH G64'ten biraz daha küçük olan bu kırmızı hiper dev yıldızın büyüklüğü 1.520 Güneş çapına denktir. V354 Cephei Dünya'dan nispeten 9.000 ışık yılı uzaklıkta ve Cepheus takımyıldızında yer alıyor. WOH G64 düzensiz değişken bir yıldız yani rastgele şekilde titreşiyor. Bu yıldızı yakından inceleyen gökbilimciler Cepheus OB1 olarak adlandırılan daha büyük bir yıldız grubunun parçası olduğunu keşfettiler. Bu yıldız grubu hem çok sayıda sıcak dev yıldıza hem de V354 Cephei gibi bir dizi daha soğuk süper deve sahip.
KW Sagittarii
Yay takımyıldızının üyesi bu kırmızı süper dev, Güneş'in çapından 1.460 kat büyük. Bilinen en büyük yıldızlardan olan KW Sagittarii, Dünya'dan yaklaşık 7.800 ışık yılı uzaklıkta. Güneş Sistemi'nin merkezinde olsaydı Mars'ın yörüngesinin ötesine dek uzanırdı. Gökbilimciler KW Sagittarii'nin sıcaklığını yaklaşık 3.400 santigrat derece (3.700 K) civarında ölçtüler. Yani yüzeyi 5.500 derece (5770 K) olan Güneş'ten çok daha serin olduğu söylenebilir.
KY Cygni
KY Cygni Güneş'in çapından en az 1.420 kat daha büyük ve bazı tahminler 2.850 kata yaklaştığını söylüyor. Ancak henüz kanıtlanmadı. KY Cygni, Cygnus takımyıldızında bulunur ve Dünya'dan yaklaşık 5.000 ışık yılı uzaklıktadır. Bu yıldızın şu anda tek bir görüntüsü yakalanabildi. Ancak en büyük yıldızlar arasına eklenmesine yetti.
Betelgeuse yıldızı
Ekim'den Mart'a kadar gece gökyüzünde kolayca görülen Betelgeuse kırmızı süper devler arasında en bilineni. En büyük yıldızlardan biri ve Dünya'dan yaklaşık 640 ışık yılı uzaklıkta bulunuyor (1 ışık yılı = 9,5 trilyon km). Betelgeuse listedeki diğer yıldızlara kıyasla Dünya'ya çok daha yakın olması sayesinde tespit edildi.
Aynı zamanda tüm takım yıldızlarının en ünlüsü olan Orion'un bir parçası. Bilinen çapı Güneş'in 1000 katından fazla olan bu büyük yıldızın boyutu 950 ila 1200 kat arasında değişiyor. Öldüğünde büyüklüğü nedeniyle süpernovaya dönüşecek; gökbilimciler bunun her an gerçekleşeceğini düşünüyor.
- İlgili: Yıldızların Oluşumu ve Ölümü
VV Cephei A
Cepheus (Kral) takımyıldızındaki bu kırmızı hiper dev yıldızın çapının Güneş'in yaklaşık 1000 katı olduğu tahmin ediliyor ve şu anda Samanyolu Galaksisi'ndeki en büyük yıldızlardan biri. Kral takımyıldızı yönünde yer alan VV Cephei A, Dünya'dan yaklaşık 6.000 ışık yılı uzaklıkta ve küçük mavi bir yıldızla dans etmekte. Yani ikili bir yıldız sistemine sahip (yıldızın adındaki "A", etrafında döndüğü yıldızdan daha büyük olduğunu gösterir). VV Cephei A'da hiçbir gezegen tespit edilemedi.
Süper Dev Yıldızlar Hakkında Sık Sorulanlar
Var olduğu bilinen en büyük yıldız hangisidir?
Var olduğu bilinen en büyük yıldız, Scutum takımyıldızında bulunan bir üstündev (hypergiant) ya da üstdev (supergiant) yıldız olan UY Scuti'dir. Yarıçapı Güneş'in yaklaşık 1.700 katıdır ve kütlesinin Güneş'in yaklaşık 30 katı olduğu tahmin edilmektedir.
Bir üstdev (supergiant) yıldızın özellikleri nelerdir?
Üstdev yıldızlar evrendeki en büyük ve en kütleli yıldızlar arasındadır. Genellikle yüksek parlaklıkları, büyük boyutları ve nispeten düşük yüzey sıcaklıkları ile karakterize edilirler.
Eddington limiti nedir ve bir yıldızın büyüklüğü ile nasıl ilişkilidir?
Eddington limiti, bir yıldızın kendi enerji çıktısı tarafından üretilen radyasyon basıncı yıldızın dış katmanlarını itecek kadar güçlü hale gelmeden önce ulaşabileceği maksimum parlaklıktır. Eddington limitini aşan yıldızlar kütle kaybetmeye ve sonunda çökmeye başlayacağından, bu limit yıldızların büyüklüğüne bir üst sınır koyar.
Üstdev yıldızlar nasıl oluşur?
Üstdev yıldızlar uzaydaki büyük gaz ve toz bulutlarının kütleçekim kuvveti altında çökmesiyle oluşur. Süperdev yıldız oluşum mekanizmaları hala tam olarak anlaşılamamıştır, ancak radyasyon basıncı, yıldız rüzgarları ve diğer faktörler arasındaki karmaşık etkileşimleri içerdiği düşünülmektedir.
UY Scuti nedir ve astronomi için neden önemlidir?
UY Scuti, Scutum takımyıldızında bulunan bir aşırı kırmızı üstündev (hypergiant) ya da üstdev (supergiant) yıldızdır. Evrende bilinen en büyük yıldız olması ve yarıçapının Güneş'in yaklaşık 1.700 katı olduğu tahmin edilmesi nedeniyle önemlidir.
UY Scuti nasıl ve ne zaman keşfedildi?
UY Scuti ilk olarak 20. yüzyılın başlarında değişken bir yıldız olarak tanımlandı, ancak aşırı büyüklüğü 1950'lere kadar fark edilmedi. O zamandan beri spektroskopi ve fotometri de dahil olmak üzere çeşitli astronomik teknikler kullanılarak incelenmiştir.
UY Scuti'nin bazı özellikleri nelerdir ve diğer yıldızlarla nasıl karşılaştırılır?
UY Scuti, üstündev (hypergiant) yıldızların karakteristik özelliği olan yüksek parlaklığı ve nispeten düşük yüzey sıcaklığı ile dikkat çekmektedir. Ayrıca, aşırı boyutuyla ilişkili olduğu düşünülen karmaşık kütle kaybı ve parlaklığında değişkenlik modelleri sergiler.
UY Scuti'nin kütlesi nedir ve diğer yıldızlarla karşılaştırıldığında nasıldır?
UY Scuti'nin kütlesinin Güneş'in yaklaşık 30 katı olduğu tahmin edilmektedir. Bu, Güneş'e kıyasla nispeten büyük olsa da, bir üstdev yıldız için olağandışı değildir.
