Halikarnas Mozolesi'nin Tarihi ve Hikayesi

Halikarnas Mozolesi, antik dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilen tarihi bir anıttır. Bodrum, Türkiye'de bulunur ve Karya Kralı Mausolus için inşa edilmiştir.

Yazar Burcu Kara
Halikarnas Mozolesi
Halikarnas Mozolesi

Bugünkü Bodrum'da inşa edilen Halikarnas Mozolesi, Karya hükümdarı Mausolos için MÖ 350'de yapılmış büyük bir mezardı. Mermer yapısı o kadar muazzam ve süs heykelleri o kadar çarpıcıydı ki Antik Dünyanın Yedi Harikası listesine girdi. İsmindeki "mozole", daha sonraki herhangi bir büyük anıt mezara verilen isim oldu. Bugünün Bodrum'unda bulunan anıt yaşanan şiddetli bir deprem ve de 15. yüzyılda birçok parçasının Bodrum Kalesi'nde kullanılmak üzere sökülmesi sonucu tamamen yok oldu. Platform ve sütun parçaları kalırken, mozolenin dekoratif heykellerine ait önemli parçalar Londra'daki British Museum'a taşındı ve bugün görülebiliyor.

Mausolos ve Halikarnas

Kral Mausolos'un heykeli
Kral Mausolos'un heykeli.

Mausolos (veya Mausollos), Türkiye'nin güney güneybatısındaki modern Karya'da MÖ 370'den başlayarak yarı bağımsız olarak hüküm süren bir Pers satrapıydı. MÖ 377'de Halikarnas'ı (veya Halikarnassos) başkenti olarak seçti. Halikarnas, MÖ 5. yüzyılın ünlü tarihçisi Herodot'un doğum yeri olarak bilinir ve Bronz Çağı'na kadar uzanan bir tarihe sahip. Burası başarılı bir antik kentti. Mausolus yeni bir liman, saray ve birkaç tapınak da dahil olmak üzere birçok güzel bina inşa ederek şehri daha da görkemli kıldı. Karya, Mausolus'un kıyı kentlerinin kontrolü ve gelişimi sayesinde zenginleşti ve bu bölgeler özellikle Rodos'la yapılan Doğu Akdeniz ticaretinden daha iyi yararlanabildi. Hükümetin iç bölgeleri birleştirmek için daha iyi bir yol ağı inşa etmesi, bölgenin refahını daha da artırdı ve vergi geliri bolluğuyla sermaye taştı.

Karya'nın devlet hazinesindeki zenginlik, dünyanın en müsrif kişisel bina projelerinden birine harcandı.

Halikarnas Mozolesi alanından kurtarılan Mausolos ve Artemisia II heykelleri
Halikarnas Mozolesi alanından kurtarılan Mausolos ve II. Artemisia heykelleri.

Karya'nın devlet hazinesindeki zenginlik, antik dünyada o zamana kadar görülen en lüks kişisel bina projelerinden birine harcanacaktı. Mausolos MÖ 353'de öldüğünde bedeni Halikarnas'a, bugün Mozole (Maussolleion) olarak bilinecek o yere gömüldü. Hem kendisi hem de soyundan gelenler için MÖ 367'de planlanan mezar, kız kardeş kraliçe Artemisia tarafından bitirildi.

Halikarnas Mozolesi'nin Plastiği Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi'nde
Halikarnas Mozolesi'nin Plastiği Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi'nde.

Halikarnas Mozolesi muhtemelen MÖ 350'de tamamlanmıştı ve Artemisia bundan bir yıl önce ölmüştü. Artemisia, kocası ve aileden gelenler nesiller boyu bu mozoleye gömüldü. Şehir ve iktidar hanedanlığı için kutsal bir anıt olarak görülmeye başlanan Halikarnas Mozolesi kentin merkezindeki büyük bölge içinde yer aldı ve geniş anıtsal merdivenle agoraya (meydan) bağlandı.

Halikarnas Mozolesi

Halikarnas Mozolesi'ndeki Amazon - Yunan savaşı kabartması
Halikarnas Mozolesi'ndeki Amazon-Yunan savaşı kabartması

Romalı mimar Vitruvius'un MÖ 1. yüzyıldaki Mimari Üzerine eserine göre, türbenin inşası Prieneli mimar Pythius ve daha sonra da ortaklaşa bir inceleme yazan heykeltıraş Satyrus tarafından denetlendi. Karya'nın kendisi gibi, yapı da Yunan, Yakın Doğu ve Mısır mimari özelliklerinin eklektik bir karışımıydı. Anadolu ve Pente mermeri kullanılarak dikdörtgen bir platform halinde inşa edilen mozole, İyon sütunlara ve piramit biçiminde bir çatıya sahipti. Çatının tepesinde Herkül kıyafetiyle at arabası süren büyük bir Mausolus heykeli vardı ve Pythius'un kendisi tarafından yapılmıştı. Romalı yazar Gaius Plinius MS 1. yüzyılda Halikarnas Mozolesi'ni inceledi ve aşağıdaki tanımı yaptı:

Bu binanın çevresi genel olarak 140 metre ve kuzeyden güneye 20 m genişliğindedir, iki cephenin genişliği o kadar büyük değildir. Yüksekliği yirmi beş arşındır ve 36 sütun ile çevrilidir, dış çevre "Pteron" olarak bilinir …Pteron'un üzerinde, altındaki binaya eşit yükseklikte ve zirveye doğru kademeli olarak daralan 24 basamaktan oluşan bir piramit vardır; Pythis tarafından yapılmış dört atlı bir arabanın temsili ile taçlandırılmıştır. Bu ek ile platformun toplam yüksekliği 45 metredir. (Natural History, 36.4)

Halikarnassos Mozolesi Amazonomachy frizinden levha
Halikarnassos Mozolesi Amazonomachy frizinden levha, Halikarnassos Mozolesi, British Museum.

Halikarnas'taki modern kazılar, mozolenin gerçek boyutlarının (bugün sadece parçaları kaldı) Plinius'un tanımından biraz farklı olduğunu ortaya koydu. Aslında yüksek platform yani temel, hala yerinde olan köşe taşlarının konumuna göre 38 x 32 metre ölçülmüştür. 36 İyonya sütunu ve 24 basamaklı piramit tanımı ise doğrulanmıştır. Ayakta kalan bir lento taş, sütunlar arasındaki boşluğu gösterir ve binanın genel ölçüsünün 32 x 26 metre olduğunu ifade eder. 2 metre yüksekliğindeki duvar bir zamanlar mozolenin tamamını çevrelemişti.

At arabası heykelinin hayatta kalan bir parçası, muhtemelen heykelin üstüne ait, tüm tekerleğin çapının 2 metreden fazla olduğunu ve heykelin yaklaşık 6 metre yüksekliğe sahip olduğunu öne sürüyor. Mezarda bulunan kurban kalıntıları (öküz, koyun, kuzu ve kuşlar) binaya muhtemelen bir tür kutsal anlam yüklendiğini gösteriyor. Mausolus muhtemelen kentin kutsal kurucusu olarak görüldü (tahmini MÖ 370'de). Bununla beraber, kurbanlar ölen hükümdarın sonraki hayata yolcuğundan önce verilen ziyafetlerin kalıntıları da olabilir.

Amazonomachy. Halikarnassos'taki Mausoleum'un podyumunun üst kısmını çevreleyen frizden bir blok.
Amazonomachy. Halikarnassos'taki Mausoleum'un podyumunun üst kısmını çevreleyen frizden bir blok.

Antik yazarlara göre, ünlü heykeltıraş Leochares (MÖ 365-325 arası yaşadı) mozolenin bazı dekoratif heykelleri üzerinde çalıştı. Ayrıca Yaşlı Plinius (Pliny) bir diğer üç ünlü sanatçının da Halikarnas Mozolesi'nin yapımına dahil olduğunu belirtir: Timotheus, Bryaxis ve Skopas. Yazar Vitruvius listeye Praksiteles'i de ekliyor ve bu harika sanatçıların tamamının bitmiş yapıya neyin dahil edileceğine karar vermek için birbirlerinin çalışmalarını değerlendirdiğini bildiriyor.

Mozole birçok yuvarlak şekilli heykellere sahipti; üç farklı ölçekte oyulmuş ve parlak renklerle boyanmış.

Halikarnas Mozolesi birçok, yuvarlak şekilli heykellere sahipti. Bunlar üç farklı ölçekte oyulmuş ve parlak renklere boyanmıştı. Bazıları platformun basamaklarına bazıları sütunların arasına yerleştirilmişti. 66 farklı heykele ait çeşitli boyutlarda parçalar kazılmıştır (tarihçiler başlangıçta en az 100 tane olduğunu tahmin etmektedir). Şu anda British Museum'da olan böyle bir heykel 3 metre boyunda; Yunan himation mantosu üzerine uzun bir Karyalı tuniği giymiş bir adamı tasvir ediyor.

Halikarnassos Mozolesi Amazonomachy frizinden levha, Halikarnassos Mozolesi, British Museum
Halikarnassos Mozolesi Amazonomachy frizinden levha, Halikarnassos Mozolesi, British Museum.

Üzerinde silah ve at dizgini gibi metal ilavelerin olduğu kabartmalı mermer bir friz, platformu etraflıca çevreler. Sütunlu kemerin hemen altındaki bu friz neredeyse bir metre yüksekliğindeydi ve Yunanlıların Amazonlarla (Amazonomachy) savaşını ve at arabası yarışçılarını içeriyordu. Yarışçıların, iç mezar odasını çevreleyen frizlerin parçası olabileceği düşünülüyor. Çatıdaki arabanın tabanındaki friz, savaşan kentaurlar (insan başlı at) ile süslenmişti ve büyük aslanlar piramidin tabanında duruyordu.

Halikarnas Mozolesi'nin Yedi Harika'dan biri seçilmesi

Halikarnas Mozolesi alanındaki kalıntılar, Bodrum
Halikarnas Mozolesi alanındaki kalıntılar, Bodrum

Antik dünyanın bazı anıtları hem güzellikleri, sanatsal ve mimari detayları hem de devasa boyutları ile ziyaretçileri o kadar derinden etkiledi ki eski gezginler ve seyyahlar için görülmesi şart (themata) yerler haline geldi.

Herodotus, Callimachus, Sidonlu Antipater ve Bizanslı Philo gibi eski yazarlar, antik dünyanın en güzel yapılarının kısa listesini derlerken bu tür yedi anıtı seçti. Halikarnas Mozolesi birçok farklı nedenle Dünyanın Yeni Harikası'ndan biri oldu.

Halikarnas Mozolesi, geniş boyutu, zengin heykel dekorasyonu ve hepsi zamanın en iyi sanatçıları ve mimarları tarafından yapılmış kendisini çevreleyen birçok güzel bina ve sanat eseri nedeniyle Yedi Harika arasına girdi. MS 2. yüzyıl gezgini ve coğrafyacısı Pausanias şunları kaydetti:

Halikarnas'taki mezar kentin kralı Mausolus için yapılmıştır ve devasa boyutu ve tüm süslemeleri ile o kadar dikkat çekicidir ki, yapıya hayranlık duyan Romalılar ülkelerindeki kayda değer mezarlara "Mausolea" (Mozole) diyorlar. (Yunanistan'ın Tanımı, 8.16.4)

Halikarnas Mozolesi'nin küçük ölçekli bir Roma dönemi (MÖ 2. yüzyıl) kopyası olan Gümüşkesen de bulunmaktadır:
Milas'ta (aynı zamanda Mausolos'un babası Hekatomnos'un mezarının bulunduğu yer), Halikarnas Mozolesi'nin küçük ölçekli bir Roma dönemi (MÖ 2. yüzyıl) kopyası olan Gümüşkesen de bulunmaktadır.

Burada, Halikarnas Mozolesi'nin başarısının sırrı belki de anıtsal mimarinin ve devasa heykelinin sadece görsel etki için bir araya getirilmiş olması; bir tanrının değil bir ölümlünün anısına inşa edilmiş olmasıdır. Diğer birçok antik Harika'nın aksine, Halikarnas Mozole'si yüzyıllar boyunca yaşadığı birkaç depreme rağmen ayakta kaldı. Mozole Orta Çağ'da, muhtemelen 13. yüzyılda yıkıldı.

Süslemeli oymalara sahip olanlar da dahil olmak üzere, ayakta kalan yapının parçaları MS 1494'de Malta Saint John Şövalyeleri tarafından Bodrum'daki St. Peter kalesinin (Bodrum Kalesi) duvarlarında kullanılmıştır. 1850'lerde yapılan İngiliz kazılarında Mozole'ye ait birçok heykel parçası ve diğer parçalar keşfedildi. Bodrum Kalesi'nin duvarlarından kalıntılar da çıkarılmıştır ve bunların çoğu şimdi Londra'daki British Museum'da korunuyor. Çeşitli iri friz parçaları ve bazı at ve aslanlar bunlar arasında.

Osmanlı, dünyanın yedi harikasına ait bu parçaları İngilizlere "bunlar alt tarafı taş" diyerek verir.

Halikarnas Mozolesi'nin küçük ölçekli bir Roma dönemi (MÖ 2. yüzyıl) kopyası olan Gümüşkesen de bulunmaktadır.
Milas'ta (aynı zamanda Mausolos'un babası Hekatomnos'un mezarının bulunduğu yer), Halikarnas Mozolesi'nin küçük ölçekli bir Roma dönemi (MÖ 2. yüzyıl) kopyası olan Gümüşkesen de bulunmaktadır.

Bulunan heykellerden bir kadın ve erkek figür, kanıt bulunamasa da Mausolus ve Artemisia'ya atfedildi. Halikarnas Mozolesi'nin Bodrum'daki orijinal yerinde bugün birkaç taş parçası duruyor. Alanda, Gize piramitlerinden sonra bir zamanlar dünyanın en büyük mezarı olan o mozoleye işaret eden hiçbir şey kalmadı.

Halikarnas Mozolesi Hakkında Sık Sorulan Sorular

Halikarnas Mozolesi Hala Duruyor mu?

Hasar verici bir depremin ardından ve MS 15. yüzyılda inşa edilen Bodrum Kalesi için birçok unsuru kullanılan Halikarnas Mozolesi artık ayakta değildir. Podyum ve sütun parçaları günümüze ulaşırken, Mozole'nin dekoratif heykellerinin bazı önemli parçaları bugün Londra'daki British Museum'da görülebilir

Halikarnas Mozolesi'ni Özel Kılan Nedir?

Halikarnas Mozolesi, muazzam mermer yapıları, büyük boyutları, heykelleri, mimari güzelliği vb. nedeniyle bir harikaydı. Yapı, birçok kabartma heykel ve serbest duran heykeller de dahil olmak üzere çeşitli sanatsal başarılara sahipti.

Halikarnas Mozolesi Neden Yıkıldı?

Anıt Mezar muhtemelen 11. ve 15. yüzyıllar arasında bir depremle yıkılmış ve taşları bölgedeki yapılarda yeniden kullanılmıştır.

Halikarnas Mozolesi'nde Kim Gömülüdür?

Halikarnas Mozolesi M.Ö. 350 yılında Karya hükümdarı Mausolos için dikilmiş büyük bir anıttı. Mermer yapı o kadar büyük ve heykellerle süslüydü ki, Antik Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olarak adlandırıldı ve herhangi bir muazzam mezar anıtına – bir mozole – adını verdi.

Halikarnas Mozolesi'ni Kim İnşa Ettirdi?

Mausolos, bugün Bodrum, Türkiye'de bulunan antik bir kent olan Halikarnas'ın hükümdarıydı. Mausolos öldükten sonra, eşi ve kız kardeşi Artemisia, dünyanın en görkemli mezarını inşa ederek onu onurlandırmak istemiştir.