Emiliano Zapata Kimdir? Büyük Meksikalı Devrimci

Emiliano Zapata, Meksika Devrimi sırasında öne çıkan bir isyancı liderdir. 8 Ağustos 1879'da Meksika'nın Morelos eyaletinde doğdu ve 10 Nisan 1919'da Morelos'da öldürüldü.

Yazar Burcu Kara
emiliano zapata

8 Ağustos 1879'da Meksika'nın Anenecuilco bölgesinde doğan Emiliano Zapata, Meksika Devrimi sırasında gerilla eylemlerinde bulunan Meksikalı bir devrimci ve tarımda reform hareketinin savunucusuydu. Önemli bir devrimci tugay olan Güney Kurtuluş Ordusu'nu kurdu ve komuta etti ve onun izinden gidenler Zapatista olarak bilindi. Emiliano Zapata 10 Nisan 1919'da öldü.

Emiliano Zapata'nın İlk Yılları

8 Ağustos 1879'da dünyaya gelen Emiliano Zapata, 17 yaşında yetim kaldı. 1897'de topraklarına el koyan bir plantasyona (hacienda) karşı ayaklanan köylülerin protestosuna katıldığı için tutuklandı. Affedildikten sonra, köylüler arasında ajitasyon yapmaya devam etti ve etkileyici girişimci ruhundan dolayı Meksika ordusuna alındı. Zapata sadece altı ay görev yaptıktan sonra kendisine Mexico City'de bir toprak sahibinin atlarını eğitmek üzere görev verildi. 1909'a gelindiğinde halihazırda liderlik becerileri iyice tanınmıştı ve doğduğu köy olan Anenecuilco'ya göreve çağrıldı. Burada köy konseyi yönetim kurulu başkanı seçildi.

Tarım Savaşları

Halktan bir adam olan Emiliano Zapata, ailesinin birçok nesildir yaşadığı Anenecuilco'da lider bir figür haline geldi ve yerel köylü çiftçilerin mücadelelerine katıldı. Köy topraklarının sürekli çalınması nedeniyle köylüler ve toprak sahipleri arasında birçok çatışma yaşanıyordu ve olayların birinde toprak sahipleri köylü protestolarına yanıt olarak tüm bir köyü ateşe vermişti. Emiliano Zapata, çalınan toprakları bazı ağalardan barışçıl şekilde geri almayı başardı, ancak bu bitmek bilmeyen bir mücadeleydi. Bir noktada müzakereler başarısız oldu; Zapata ve bir grup köylü, plantasyonlar tarafından ele geçirilen ve kendi aralarında bölüştürülen bir araziyi zorla işgal etti.

Bu süre zarfında ve uzun yıllar boyunca, Zapata köylülerin haklarını savunmak için sadakatle mücadele etmeye devam etti. Üzerinde uzlaşılamayan topraklardaki köylülerin haklarını göstermek için eski tapuları kullandı ve ardından bölge valisini harekete geçirmek için baskı yaptı. Ancak gerek hükümetin tepkisizliği ve gerekse varlıklı plantasyon sahiplerine yönelik açık kayırmacılık karşısında Zapata güç kullanmaya başlayarak tartışmalı arazileri ele geçirmeye ve uygun gördüğü gibi dağıtmaya başladı.

Devrim Başlıyor

Bu süre zarfında, Meksika cumhurbaşkanı Porfirio Díaz, 1910 seçimlerini Díaz'a kaybeden ancak hemen ardından ülkeden kaçan ve kendini cumhurbaşkanı ilan eden Francisco Madero ile yüzleşmeye başladı. Madero ülkeye geri dönmüş ve cumhurbaşkanı adayı olmuştu.

Emiliano Zapata, Madero üzerinden Meksika'da toprak reformunu teşvik edebileceğine inandı ve Madero ile sessiz bir ittifak kurdu. Zapata, Madero konusunda başta ihtiyatlıydı, ancak Madero, arazi reformu hakkında kendisine söz verince, Zapata'nın görüşü değişti; zira gerçekten önem verdiği tek şey buydu, köylülerin toprak hakları.

1910'da Emiliano Zapata, Madero'nun Başkan Díaz'a karşı kampanyasına katıldı ve Ejército Libertador del Sur'un (Güney Kurtuluş Ordusu) generali olarak önemli bir rol üstlendi. Zapata'nın ordusu, Mayıs 1911'deki altı günlük bir savaştan sonra Cuautla'yı ele geçirdi. Bu durum Díaz'ın iktidarının tehlikeye girdiğinin göstergesiydi. Savaş "tüm Devrim'deki en korkunç altı gün" olarak tanımlandı ve bu açıkça Zapatistalara bir çağrıydı. Díaz'in adamları geri çekildiğinde Zapata'nın birlikleri kasabanın kontrolünü ele geçirdi. Pancho Villa ve Pascual Orozco'nun elinde gerçekleşen Birinci Ciudad Juárez Muharebesi ile Díaz zamanının dolduğunu anlamaya başladı. Bir hafta sonra istifa etti ve geride geçici bir başkan bırakarak Avrupa'ya gitti.

Emiliano Zapata ve Pancho Villa
Pancho Villa ve Emiliano Zapata

Francisco Madero zaferle Mexico City'ye girerken, Zapata geçici cumhurbaşkanı ile görüşerek haksız yere kullanılan arazilerin orijinal toprak sahiplerine geri döndürülmesi için baskı yapmasını istedi; yine kalbine en derin şekilde gömülmüş olan davaya geri dönmüştü.

Madero, Zapata'nın gerillalarının silahsızlandırılmasında ısrar etti ve silahsızlandırmayı sağlarsa Zapata'ya toprak satın alması için para vermeyi teklif etti. Zapata teklifi reddetti ve de birliklerini silahsızlandırmaya başladı. Ancak geçici hükümet, orduyu gerillalarla yüzleşmek için gönderdiğinde süreci durdurdu.

Ayala Planı: Devrim Derinleşiyor

Zapata'nın Madero'nun teklifini reddetmesi ile ikili arasındaki ilişkiler soğudu ve 1911 yazında Madero'nun, plantasyon sahiplerinin köylü çiftçilerin üzerindeki haklarını savunan bir vali ataması Zapata'yı öfkelendirdi. İkisi arasındaki uzlaşma girişimleri Kasım 1911'de tamamen durdu. Madero, Meksika cumhurbaşkanı olmuş ve Zapata ise bundan günler önce dağlara çıkmıştı.

Madero'nun arazi mülkiyetine dair duruşu ve devrim sonrası genel hareketleri karşısında hayal kırıklığına uğrayan Zapata, Madero'nun devrimin ilk ve devam eden hedeflerini yerine getiremediğini ilan eden Ayala Planı'nı hazırladı.

Ayala Planı ile Devrim yenilenmişti, ancak bu kez hedefte Díaz yerine Madero vardı. Planda, meşru seçimler yapılıncaya kadar geçici bir cumhurbaşkanı atanacağı belirtiliyor ve büyük çiftliklerin sahip olduğu (çalıntı) arazi alanlarının üçte birinin geri alınıp çiftçilere verileceği söyleniyordu. Bu planı kabul etmeyi reddeden her plantasyonun toprakları karşılıksız elinden alınacaktı. Zapata "Tierra y Libertad" ("Toprak ve Özgürlük") sloganını benimsedi.

Zapata'nın Devrimi devam ederken 1913'te General Victoriano Huerta, Francisco Madero'ya suikast düzenledi ve ülkenin kontrolünü ele geçirdi. Huerta kısa süre sonra Zapata'ya birliklerini birleştirmeyi teklif etti, ancak Zapata Huerta'nın teklifini reddetti.

Bu yanıt Huerta'nın, birliklerini kuzeydeki gerillalarla savaşmak üzere göndermesine engel oldu. Bu gerillalar Venustiano Carranza yönetiminde ve Pancho Villa liderliğinde yeni bir ordu kurmuştu. Huerta daha sonra Temmuz 1914'te Meksika'yı terk etmek zorunda kaldı.

Büyük Şapkalı, Sarkık Bıyıklı Robin Hood

Yürüttüğü seferberlik süresince Zapata haciendalardan aldığı toprakları köylülere dağıttı ve bunu sık sık yakarak yaptı. Sık sık infaz ve kamulaştırma emirleri verdi ve birlikleri daima savaş yasalarına uymadı. Ama pitoresk görünümünün altında — sarkık bıyık, soğuk gözler, büyük sombrero — uygulamaya koymaya çalıştığı basit idealleri olan tutkulu bir adamdı. Zapatistalar gerilla taktiklerini benimseyerek doğrudan savaştan kaçındı. Topraklarını omuzlarında tüfeklerle ektiler, savaşmaya çağrıldıklarında gittiler. Bazen Zapata binlerce adam toplardı; onlara ödeme yapmak için yerleşim yerlerine vergi uygular ve zenginlerden alarak ödedi. Silahları federal birliklerin eline geçerdi.

General Victoriano Huerta, Şubat 1913'te Madero'yu görevden alıp suikast düzenlediğinde, Zapata ve adamları Mexico City'nin eteklerine kadar geldi ve Huerta'nın birleşme teklifini reddetti. Bu karar ılımlı politikacı Venustiano Carranza yönetimindeki Huerta'nın Anayasa Ordusu'nu kuzey gerillalarına göndermesini engelledi. Huerta, Temmuz 1914'te ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

Zapata, Carranza'nın Anayasacılarının ondan korktuğunu biliyordu. Mexico City'den entelektüelleri kendine çekti, aralarında teorisyen olan ve daha sonra bir tarım partisi kuran Antonio Díaz Soto y Gama vardı. Huerta düştüğünde, Zapata Anayasacıları Ayala Planı'nı kabul etmeye davet etti ve plan pratik olarak kullanılıncaya dek bağımsız olarak savaşmaya devam edeceği konusunda onları uyardı.

Ekim 1914'te Carranza tüm devrimci güçlerin bir araya gelmesini istedi. Kuzey ordusunun en önemli bölümünü yöneten Pancho Villa, Mexico City'yi düşman bölgesi olarak gördüğü için toplantıya katılmayı reddetti. Meclis, hem Villistaların hem de Zapatistaların katıldığı Aguascalientes'e taşındı. Bu iki grup çoğunluğu oluşturdu ve konvansiyon General Eulalio Gutiérrez'i geçici başkan olarak atadı. Carranza bu kararı reddetti ve hükümeti ile Veracruz'a yürüdü.

Ilımlılar (Carrancistas) ve devrimciler (Konvansiyoncular) arasında bir savaş patlak verdi. 24 Kasım'da Zapata ordusuna (artık Güney'in Kurtuluş Ordusu olarak adlandırılan ve 25.000 kişi olan) Mexico City'yi işgal etmesini emretti. Köylülerin saraylara saldırması ve kadınları kullanmasını bekleyen şehir halkı, kapıları alçakgönüllü bir şekilde yiyecek ve içecek istemek için çaldıklarını görünce şaşkınlıklarını gizleyemedi.

İki hafta sonra Zapata ve Villa başkentin eteklerinde bir araya gelerek Ulusal Saray'ı ziyaret etti. İki lider sarayda sivil bir başkan bulunana kadar birlikte savaşmaya söz verdi ve Villa Ayala Planı'nı kabul etti.

Tarım Reformları

Zapata toprakları dağıtmak için tarım komisyonları oluşturdu; kayırmacılık göstermediklerinden ve toprak sahipleri tarafından yozlaştırmadıklarından emin olmak için çalışmaları çokça denetledi. Ülkenin ilk tarımsal kredi kuruluşu olan Tarımsal Kredi Bankası kurdu; Ayrıca Morelos'un şeker endüstrisini kooperatiflere dönüştürmeye çalıştı. Emiliano Zapata, Nisan 1915'te ABD Başkanı Woodrow Wilson'un Meksika'daki kişisel temsilcisi ile bir araya geldi; Zapata Wilson'dan delegasyonunu istedi, ancak Wilson onun yerine Carranza hükümetini tanıdı (Kongre'nin Gutiérrez yönetimindeki hükümeti dağıldı).

Tarım Lideri Emiliano Zapata'nın Diego Rivera litografı, 1932.
Tarım Lideri Emiliano Zapata'nın Diego Rivera litografı, 1932.

Bu sırada savaş devam etti. Zapata, Puebla şehrini işgal etti ve yanına katılan bazı profesyonel askerlerin stratejeleriyle çeşitli savaşlar kazandı. 1917'de Carranza'nın generalleri Villa'yı yendi ve Zapata'yı yalnızlaştırdı. Carranza daha sonra anayasa kongresi kurdu ancak Zapata'yı davet etmedi; Kongre anayasayı onaylayıp kabul etti ve Carranza'yı cumhurbaşkanı olarak belirledi.

Yeni ABD elçisi William Gates, Zapata'yı ziyaret etti ve ardından ABD'de bir dizi makale yayınladı; Zapata'nın kontrol ettiği bölgenin düzenini anayasal bölgenin kaosuyla karşılaştırdı ve "gerçek sosyal devrim Zapatistalar arasında bulunabilir" dedi. Bu makaleler Zapata'ya okunduğunda, "Artık huzur içinde ölebilirim. Sonunda bize adaletli davrandılar." diye cevap verdi.

Elindeki hükümeti Zapata'ya karşı yöneten General Pablo González, Albay Jesús Guajardo'yu yönlendirdi ve onun tarımcılara katılmak için Morelos, Chinameca'daki Zapata ile gizli bir toplantı yapmasını sağladı. Emiliano Zapata orada Carrancista askerleri tarafından pusuya düşürüldü ve öldürüldü. Cesedi Cuautla'ya taşındı ve oraya gömüldü.

Emiliano Zapata Sözleri

  • "Ayaklarının üzerinde ölmek dizlerinin üstünde yaşamaktan daha iyidir."
  • "Öldüren ve çalanları affediyorum çünkü bunu ihtiyaçtan yaptılar, ama bir haini asla."
  • "Toprak onu eliyle işleyenlerindir."
  • "Ahlak kurşun yaralarıyla delik deşik halde."
  • "Güçsüz halklar güçlü liderler çıkarır, güçlü halklarınsa lidere ihtiyacı yoktur."

Emiliano Zapata Hakkında Sık Sorulanlar

Emiliano Zapata'nın çocukluğu nasıldı?

Emiliano Zapata 10 çocuğun dokuzuncusuydu. Ailesi küçük bir araziyi işleyen mestizo (Kızılderili ve Avrupalı kanları karışık olan kişi) köylüleriydi. Babası at eğitir ve satardı. Zapata 17 yaşında yetim kaldı.

Emiliano Zapata nerede büyüdü?

Emiliano Zapata, Mexico City'nin yaklaşık 70 kilometre güneyinde, Morelos eyaletinde bir köy olan Anenecuilco'da büyüdü.

Emiliano Zapata'nın başarıları nelerdi?

Emiliano Zapata, Meksika Devrimi sırasında başarılı bir gerilla lideriydi ve Meksika kırsal yaşamının çoğunu karakterize eden hacienda sistemine şiddetle karşı çıktı. Kısmen onun çabaları sayesinde, temel toprak reformu 1917 Meksika anayasasında yer aldı.

Emiliano Zapata nasıl öldü?

10 Nisan 1919'da Emiliano Zapata, Meksika Devlet Başkanı ve Zapata'nın toprak reformu gündemine muhalif olan Venustiano Carranza'nın ajanları tarafından öldürüldü. Zapata'nın öldürülmesinden bir yıldan biraz daha uzun bir süre sonra Carranza'nın kendisi de Álvaro Obregón komutasındaki güçler tarafından öldürüldü.


Kaynaklar: