Çin Kültür Devrimi: Nedenleri ve Sonuçları

Çin Kültür Devrimi, Mao'nun Büyük İleri Atılımı'nın başarısızlıklarından kurtulmak için daha az radikal bir liderlik sürecinden sonra Çin'de iktidara dönmesini işaret etti.

Yazar Burcu Kara
Cultural Revolution

Çin Kültür Devrimi, 1966 yılında Çin hükümeti üzerindeki otoritesini yeniden inşa etmek için, Komünist lider Mao Zedong tarafından Çin'de başlatıldı. O dönemdeki Komünist liderlerin partiyi ve Çin'i yanlış yöne götürdüğüne inanan Mao, ülkenin gençliğini Çin toplumundaki "saf olmayan" unsurlarını temizlemeye ve 20 yıl önce Çin İç Savaşı'nda zaferi getiren devrimci ruhu ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin oluşumunu diriltmeye çağırdı. Çin Kültür Devrimi, Mao'nun 1976'da ölümüne kadar çeşitli aşamalarda devam etti ve işkence ve şiddet dolu mirası, on yıllar boyunca Çin siyasetinde ve toplumunda yankılanacaktı.

Çin Kültür Devrimi nasıl başladı?

1960 yıllarında Çin Komünist Partisi lideri Mao Zedong, Sovyetler Birliği'nde olduğu gibi Çin'deki mevcut parti liderliğinin ideolojik saflıktan ziyade uzmanlığa vurgu yaparak değiştirici bir yönde ilerlediğini hissetmeye başladı. Mao'nun hükümetteki konumu, "Büyük İleri Atılım" ın (1958-60) başarısızlığı ve onu izleyen ekonomik krizin ardından çökme noktasındaydı. Başkan Mao Zedong, karısı Jiang Qing ve savunma bakanı Lin Biao da dahil olmak üzere bir grup radikali bir araya getirdi. Bu grup Mao'nun mevcut parti liderliğine saldırmasına ve otoritesini yeniden kurmasına yardımcı oldu.

Kültür Devrimi'nin ilk yıllarında Mao Zedong etrafında bir kült yaratılmaya çalışıldı. Savunma Bakanı Lin Biao bu amaçla tüm Çin boyunca Mao'nun Küçük Kırmızı Kitabı'nı bastırmış ve okutmuştur.

Mao, Ağustos 1966'da Merkez Komite Plenumu toplantısında Kültür Devrimi'ni (büyük Proleter Kültür Devrimi olarak bilinir) başlattı. Bu amaçla geniş çaplı bir gençlik seferberliği başlatıldı. Seferberlik ile parti liderlerinin burjuva değerlerini ve devrimci ruhu benimsemeleri amaçlandı. Takip eden haftalarda, öğrenciler Kızıl Muhafızlar olarak adlandırılan paramiliter gruplar oluşturup Çin'in yaşlı ve entelektüel nüfusuna saldırdı ve taciz etti. Josef Stalin'e benzer şekilde Mao'nun etrafında da hızlı bir şekilde bir kişilik kültü ortaya çıktı ve Maoist düşünce hızla yayılıyordu. Nüfus kendisini "Dört Yaşlıdan" kurtarması için "ikna edilmeliydi": Eski adetler, eski kültür, eski alışkanlıklar ve eski fikirler.

Lin Biao'nun Kültür Devrimi'ndeki rolü

1966'daki Kültür Devrimi sırasında Çinli kızıl muhafızlar. Fotoğraf: Universal History Archive/UIG
1966'daki Kültür Devrimi sırasında Çinli kızıl muhafızlar. Fotoğraf: Universal History Archive/UIG

Kültür Devrimi'nin bu erken döneminde (1966-68), Başkan Liu Shaoqi ve diğer Komünist liderler iktidardan gönderildi. (Liu 1969'da hapishanede öldü.) Kızıl Muhafız hareketinin farklı kesimleri egemenlik için mücadele ederken, pek çok Çin kenti Eylül 1967'ye kadar Mao'nun Lin'e düzeni sağlaması için ordu birlikleri göndermesi üzerine anarşinin eşiğine geldi. Ordu kısa süre sonra Kızıl Muhafızların şehirlerdeki üyelerini, hareketin azaldığı kırsal alanlara yönlendirdi. Kaosun ortasında Çin ekonomisi zarar gördü ve 1968 sanayi üretimi 1966 yılına göre %12 düştü.

1969'da Lin resmen Mao'nun halefi ilan edildi. Çok geçmeden, sıkıyönetim kurmak için Sovyet birlikleri ile başlayan sınır çatışmalarını bahane edecekti. Lin'in erkenden güç kazanmasından rahatsız olan Mao, Çin'in başbakanı Zhou Enlai'nin yardımıyla Çin hükümetinin üstündeki iktidar saflarını bölen hareketler yapmaya başladı. Eylül 1971'de Lin, anlaşılana göre Sovyetler Birliği'ne kaçmaya çalışırken Moğolistan'daki bir uçak kazasında öldü. Daha sonra yüksek askeri komuta üyeleri tasfiye edildi ve Zhou, hükümetin kontrolünü neredeyse ele geçirdi. Lin'in acı sonu Çinli halkın Mao'nun devrimine olan inancını derinden sarstı. Devrim halihazırda Mao'nun sıradan güç mücadelesi uğruna zayıflıyordu.

Çin Kültür Devrimi'nin sonu

Köylüler pirinç ekiminde verdikleri mola sırasında Başkan Mao'nun Kültür Devrimi'nin 'İncil'i olan Küçük Kırmızı Kitap'ın içimdeki sözleri inceliyorlar, 1970, Guangxi
Köylüler pirinç ekiminde verdikleri mola sırasında Başkan Mao'nun Kültür Devrimi'nin 'İncil'i olan Küçük Kırmızı Kitap'ın içimdeki sözleri inceliyorlar, 1970, Guangxi

Zhou, eğitim sistemini yeniden canlandırarak ve çok sayıda eski yöneticiyi iktidara geri çağırarak Çin'i istikrara kavuşturdu. Ancak 1972'de Mao felç geçirdi; Aynı yıl, Zhou'da kanser olduğunu öğrendi. İki lider de Deng Xiaoping'e desteklerini verdi. Kendisi Kültür Devrimi'nde saf dışı bırakılmıştı. Bu hareket radikal olmasıyla bilinen Jiang ve müttefikleri tarafından olumsuz karşılandı. Kendileri Dörtlü Çete adını almıştır. Önümüzdeki birkaç yıl içinde Çin siyaseti iki taraf arasında bocaladı. Radikaller Nisan 1976'da Mao'yu, Zhou'nun ölümünden birkaç ay sonra Deng'i tasfiye etmeye ikna ettiler. Ancak Mao o Eylül öldükten sonra sonra sivil, polis ve askeri bir koalisyon Dörtlü Çeteyi saf dışı bıraktı. Deng 1977'de iktidara geldi ve önümüzdeki 20 yıl boyunca Çin hükümeti üzerindeki kontrolünü sürdürecekti.  

Çin Kültür Devrimi'nin daha sonraki sonuçları

Kültür Devrimi sırasında yaklaşık 1,5 milyon insan öldürüldü ve milyonlarca kişi hapis, mallarının gaspı, işkence veya tacizler ile karşı karşıya kaldı. Kültür Devrimi'nin kısa vadeli etkileri esas olarak Çin'in şehirlerinde hissedilmiş olabilir, ancak uzun vadeli etkileri on yıllar boyunca tüm ülkeyi etkiledi. Mao'nun partiye ve sisteme yaptığı büyük çaplı saldırı, nihayetinde amacının aksine bir sonuç doğuracak ve birçok Çinli'nin hükümetlerine ve ülkesine olan inancını tamamen yitirmesine yol açacaktı.

Çin Kültür Devrimi hakkında sıkça sorulan sorular

Kültür Devrimi'nin düşmanları kimlerdi?

Toprak sahipleri (地主; dìzhǔ)
Zengin çiftçiler (peasants) (富农; 富農; fùnóng)
Karşı-devrimciler (反革命; fǎngémìng)
Kötü niyetliler ["bad elements"] (坏分子; 壞份子; huàifènzǐ)
Sağcılar (右派; yòupài)

Çin Kültür Devrimi neden önemlidir?

Devrim, Mao'nun Büyük İleri Atılımı'nın başarısızlıklarından kurtulmak için daha az radikal bir liderlik sürecinden sonra Çin'de iktidara dönmesini işaret etti. Oysa henüz beş yıl önce Büyük Çin Kıtlığı'nda yaklaşık 30 milyon ölüme neden olmuştu.

Çin Kültür Devrimi'nin kahramanları kimdi?

Chen Boda, başkanın karısı Jiang Qing, Kang Sheng, Yao Wenyuan, Zhang Chunqiao, Wang Li ve Xie Fuzhi.

Çin Kültür Devrimi ne zaman yapıldı?

1966 – 1976

Propaganda Çin Kültür Devrimi'nde nasıl kullanıldı?

Kültür Devrimi sırasında ÇHC propagandası, Mao kültünün yoğunlaşması ve ulusal kampanyalara olan yoğun katılımın harekete geçirilmesi için çok önemliydi. Bugün, Mao propagandası artık ÇKP tarafından kullanılmamaktadır ve büyük ölçüde nostalji amacıyla ticari alanlarda yer bulmaktadır.

Çin Kültür Devrimi'nde kaç kişi öldürüldü?

1,5 milyon